To, że zachowujemy się w danej sytuacji w konkretny sposób uwarunkowane jest zbiorem cech, które w psychologii określa się mianem osobowości. Rodzimy się z nią i kształtuje się ona przez całe nasze życie na podstawie tego, co przydarza się nam każdego dnia.
Czym jest osobowość?
Przegląd teorii osobowości
Osobowość jest jednym z najtrudniejszych do zdefiniowania pojęć we współczesnej psychologii. Określa się ją jako względnie stały zestaw cech, które warunkują nasze zachowanie w konkretnych sytuacjach. Są one względnie stałe, jednak mogą ulegać zmianom za sprawą czynników zewnętrznych i zdarzeń, jakie przeżywamy.
Dzięki osobowości nasze zachowanie jest spójne, np. zachowujemy się podobnie w podobnych sytuacjach, co odróżnia nas od innych, którzy w tej samej sytuacji mogą zareagować zupełnie inaczej niż my. Nie ma bowiem dwóch osób o takich samych cechach osobowościowych, niektóre z nich mogą być podobne do cech innych ludzi ale z pewnością nie znajdziemy naszego osobowościowego "sobowtóra". Osobowość to bowiem wyraz naszej tożsamości, wyznawanych wartości, poglądów, postaw. Ma na nią wpływ również posiadany iloraz inteligencji, odrębna właściwość psychologiczna, która również ulega zmianom w ciągu życia.
Na temat rozwoju osobowości powstało wiele teorii. Dziś wiemy, że kształtuje się ona przez całe nasze życie, a wpływ na nią mają różne wydarzenia. Osobowość kształtuje się najbardziej dynamiczne w okresie dzieciństwa oraz wczesnej dorosłości, kiedy ma miejsc proces socjalizacji oraz wystawieni jesteśmy na działanie wielu bodźców. Mają na nią wpływ również wydarzenia negatywne, w tym traumatyczne, np. śmierć bliskiej osoby, groźny wypadek, trwałe kalectwo, klęska żywiołowa itp. Mogą one spowodować zahamowanie rozwoju osobowości lub jej zaburzenia.
Teorie osobowości
Istnieje wiele teorii psychologicznych, które wyjaśniają mechanizm osobowości. Zgodnie z teorią psychodynamiczną, bazującej na poglądach Zygmunta Freuda, na rozwój osobowości duże znaczenie ma nasz rozwój we wczesnym dzieciństwie, w tym klimat domu rodzinnego oraz relacje z rodzicami. Zgodnie z tą teorią osobowość musi radzić sobie z lękiem, co czyni na wiele sposobów, stosując różnorodne mechanizmy obronne. Najbardziej popularne z nich to wyparcie, zaprzeczanie czy racjonalizacja.
Wyparcie obejmuje usuniecie ze świadomości trudnych zdarzeń i sytuacji (np. osoba będąca ofiarą przemocy domowej "wymazuje" to zdarzenie z pamięci, uznaje, że go nie było). Z kolei zaprzeczenie wyraża się poprzez dawaniu, ze niebezpieczna sytuacja nie istnieje (np. osoba nadużywająca alkoholu nie dopuszcza do siebie myśli, że zaczyna się choroba alkoholowa). Racjonalizacja z kolei to znajdowanie racjonalnego wyjaśnienia dla trudnej sytuacji (np. osoba, która straciła pracę twierdzi, ze dobrze się stało, bo ma więcej wolnego czasu a swoje pasje). Ponadto, Freud podzielił osobowość na trzy struktury: id (dziedziczne i wrodzone mechanizmy działania), ego oraz superego.
Teorie uczenia się wskazują na role procesu uczenia w rozwoju osobowości, w tym zachowania wyuczone i odpowiednio wzmocnione. Z kolei teorie pola traktują osobowość jako całość, a jako główny cel istnienia wyznaczają popęd realizacji własnych planów i zamierzeń.
Składniki osobowości
Osobowość można podzielić różnorodnie, w zależności od przyjętej teorii. Najpowszechniejszy jest jednak podział na trzy mechanizmy: motywacyjny, poznawczy oraz mechanizm kontroli.
- Mechanizm motywacyjny obejmuje pragnienia i darzenia jednostki, które wyrażają kierunki jego postępowania.
- Z kolei mechanizm poznawczy określa co myślimy o sobie, innych i świecie. Tworzy w naszym umyśle pewne schematy i również wpływa na to, co robimy.
- Trzecia grupa to mechanizmy kontroli, które związane są z integrowaniem dążeń i czynników poznawczych.
Typy osobowości
Wyróżnia się wiele typów osobowości, które uważane są za jej zaburzenia. Należą do nich osobowość dyssocjalna, paranoiczna, histrioniczna, narcystyczna i wiele innych. Znana jest też osobowość zależna oraz unikająca. Wyróżniamy również typy, których nie uważamy za patologiczne, a dokładniej osobowość A, B, C oraz D.
Typy osobowości (16 personalities) w modelu MBTI (Myers-Briggs type indicator)
Osobowość typu A cechuje osoby żyjące w pośpiechu, ambitne, dążące do bycia perfekcyjnym. Niestety, ludzie ci mają trudności z tworzeniem prawidłowych relacji międzyludzkich, wchodzą w płytkie relacje, cechuje ich bowiem tendencja do rywalizacji, zdarza im się zachowywać agresywnie.
Osobowość typu B cechuje osoby cierpliwe, spokojne, uważne w działaniu, umiejące się zrelaksować. Od osiągnięć ważniejsze są dla nich satysfakcjonujące relacje z innymi.
Osobowość typu C to osobowość osób uległych, spokojnych ale i bezradnych. To pesymiści, którzy mają większą niż inni skłonność do występowania depresji, a także większe ryzyko zachorowania na poważne choroby, w tym nowotwory.
I wreszcie osobowość typu D, nazywana inaczej osobowością stresową. Osoby takie są wyjątkowo podatne na stres i źle go znoszą. Mają one tendencję do silnego przeżywania negatywnych emocji oraz zahamowanie emocjonalne, które przejawia się w unikaniu ich wyrażania, czyli tłumienia negatywnych uczuć w sobie.
Osobowość a temperament
Wiele osób błędnie utożsamia osobowość z temperamentem. Temperament przez jednych uważany jest za składnik osobowości, przez innych z kolei za zupełnie różne pojęcie. Temperament określany jest jako zespół cech osobowościowych, które zdeterminowane są genetycznie. Ujawniają się one na początku życia i są niezmiennie, stanowią więc fundament rozwoju osobowości.
Typy temperamentu
Wyróżniamy cztery, podstawowe typy temperamentu. Są to sangwinik, flegmatyk, choleryk oraz melancholik.
Sangwinik to osoba energiczna, wesoła, towarzyska i odważna. Chętnie angażuje się w różne działania, jest aktywna, tolerancyjna, komunikatywna. Do jej wad należy jednak pośpiech w działaniu, gadatliwość oraz zapominalstwo.
Z kolei flegmatyk jest pogodny solidny, łagodny, spokojny, działa powoli, ostrożnie, cierpliwie. Lubi obserwować innych w działaniu, potrafi słuchać, dobrze pracuje w trudnych warunkach, umie się przystosować. Niestety, bywa, że flegmatyków cechuje zbyt duży dystans do innych oraz bierność. Z trudem zawierają nowe znajomości, bywają nieufni.
Choleryk jest osobą porywczą, działającą impulsywnie, bardzo silnie przeżywa emocje, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Zdarza mu się reagować wybuchowo, a nawet agresywnie. Z drugiej strony choleryk pracuje szybko, umie motywować innych oraz jest dobrym przywódcą. Cechuje go ambicja, determinacja w działaniu. Niestety, może ona przerodzić się w poczucie władczości, choleryk lubi rządzić, kierować działaniem innych.
Ostatni typ to melancholik, czyli człowiek spokojny, poważny, uległy, dobrze działa kierowany przez innych, pracuje powoli ale dokładnie. Do wad melancholika należą powściągliwość w kontaktach oraz pesymizm.
Psychologia osobowości - czym się zajmuje?
Jako że osobowość jest pojęciem niejednolicie definiowanym, współczesna psychologia prowadzi nad nim rozmaite badania. Interesuje ją zarówno samo pojęcie osobowości, jej rozwój, jak również typy i zaburzenia. Psychologia osobowości jest jednym z istotniejszych przedmiotów na studiach psychologicznych.
Badanie osobowości i temperamentu
Istnieje oczywiście wiele sposobów, aby zbadać osobowość oraz temperament. Są to głównie standaryzowane testy psychologiczne, które wykorzystuje się w pracy klinicznej. Co ciekawe, diagnozę osobowości i temperamentu przeprowadza się także w badaniach predyspozycji kierowców, w tym kierowców zawodowych. Prowadzi się je również w poradnictwie i terapii psychologicznej. Wiele z nich dostępnych jest w wersji elektronicznej. Profesjonalne i standaryzowane testy mogą przeprowadzać oczywiście tylko i wyłącznie osoby z dyplomem studiów psychologicznych. Istnieje ponadto wiele nie psychologicznych testów osobowości oraz temperamentu, które robimy w ramach psychotestów w wolnym czasie. Ich wyniki jednak nie znajdują zwykle odzwierciedlenia w testach specjalistów.
Źródła:
Lidia Kowalska
Wizażystka, blogerka, pasjonatka stylu i urody, a przede wszystkim żona i mama.
Komentarze